Συνεταιρισμός ή Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία (ΙΚΕ) για μια ομάδα παραγωγών;

Μια ανάλυση των διαφορετικών οπτικών κάτω από τις οποίες εξετάζεται η σύσταση ενός νομικού σχήματος από μια ομάδα παραγωγών

Ο σκοπός της παρούσας ανάλυσης είναι η εξέταση διαφόρων οπτικών τις οποίες πρέπει να έχουν υπόψη τους οι αγρότες όταν πρόκειται να συστήσουν μια ομάδα παραγωγών. Καθώς το κρίσιμο σημείο σε αυτήν τη διαδικασία είναι η σύσταση του νομικού σχήματος είναι βασικό να γνωρίζουν τις δυνατότητες που δίνουν οι διαφορετικές επιλογές αλλά, κυρίως, τα πλεονεκτήματα και τους περιορισμούς του κάθε νομικού προσώπου.

Χρήστος Καρατζάς , Msc Γεωπόνος, Σύμβουλος Αγροτικής Ανάπτυξης

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Γεωργία & Κτηνοτροφία, τεύχος Οκτώβριος 2021)

Αφορμή για το άρθρο αυτό στάθηκε μια συζήτηση με παραγωγούς της περιοχής της Πύλου, μερικά χιλιόμετρα μακριά από τη Χώρα Μεσσηνίας, για τη συμμετοχή τους σε μέτρο του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης. Οι παραγωγοί αυτοί είχαν μια κοινή γεώτρηση και θέλησαν να συστήσουν μια ομάδα για να μπορούν να διαχειρίζονται συλλογικά τη χρήση του νερού. Ενώ οι λεπτομέρειες για το πώς μπορούν να υποβάλουν αίτηση για τη συλλογική επένδυση τακτοποιήθηκαν γρήγορα, το σχήμα με το οποίο θα συμμετείχαν πήρε περισσότερο χρόνο, χωρίς στο τέλος να καταλήξουμε σε μια ξεκάθαρη απάντηση. Τέθηκε ένα διπλό ερώτημα: Ομάδα ή Οργάνωση Παραγωγών; Και κυρίως, να φτιάξουν συνεταιρισμό ή ΙΚΕ (Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία) για το νέο τους νομικό πρόσωπο;

Ομάδα ή Οργάνωση Παραγωγών

Στο πρώτο ερώτημα η απάντηση ήταν σχετικά εύκολη: ομάδα παραγωγών! Μπορεί να συσταθεί με μόλις 5 άτομα, δεν απαιτεί ελάχιστη αξία εμπορευθείσας παραγωγής – μόνη υποχρέωση η διακίνηση μέσω της ομάδας παραγωγών τουλάχιστον του 80% της παραγωγής των μελών. Η άλλη επιλογή, δηλ. η σύσταση Οργάνωσης Παραγωγών, έχει πιο αυστηρό και δυσκίνητο πλαίσιο αφού ο αντικειμενικός της σκοπός είναι η κοινή διαχείριση του παραγόμενου προϊόντος και όχι η κοινή διαχείριση φυσικών πόρων, όπως στην περίπτωσή μας το νερό και επιπλέον απαιτεί περισσότερα μέλη.

Δίνει η Εφορία ΑΦΜ σε ομάδες παραγωγών;

Το επόμενο ερώτημα είναι και το πιο «καυτό»: ποιο νομικό σχήμα είναι το καλύτερο για να «στεγάσει» μια ομάδα παραγωγών. Εδώ είναι απαραίτητη μια σημαντική διευκρίνιση. Πολλοί νομίζουν ότι η σύσταση μιας ομάδας και οργάνωσης παραγωγών θα τους δώσει αυτομάτως νομική οντότητα, με ΑΦΜ και διοικητική υπόσταση να εκτελούν οικονομικές πράξεις. Η πραγματικότητα είναι ότι το νομικό μας πλαίσιο δεν προβλέπει τέτοια δυνατότητα. Καμιά Εφορία δεν θα δώσει ΑΦΜ σε ομάδα παραγωγών, ούτε το αντίστοιχο ΓΕΜΗ θα την εγγράψει στο Μητρώο, επικυρώνοντας το καταστατικό της. Οι Ομάδες και οι Οργανώσεις παραγωγών πρέπει να έχουν νομική προσωπικότητα, από αυτές που αναγνωρίζει η εθνική νομοθεσία (δηλ. εταιρεία, συνεταιρισμός κλπ.) και να εφαρμόζουν τον κανόνα της δημοκρατικής διοίκησης.  Αυτό δεν είναι ελληνική «παραξενιά» αφού και στην υπόλοιπη Ε.Ε. τέτοιες οντότητες αναγνωρίζονται ως ημι-αυτόνομα μέρη, συνήθως από αγροτικούς συνεταιρισμούς

Αφού ξεκαθαρίσαμε λοιπόν ότι οι ομάδες παραγωγών χρειάζονται να έχουν ήδη μια αναγνωρισμένη νομική προσωπικότητα, τίθεται το βασικό δίλημμα: να συστήσουν ΙΚΕ ή να δημιουργήσουν αγροτικό συνεταιρισμό; Εδώ υπάρχουν διάφορες σκοπιές για να εξεταστεί το θέμα.

Η φορολογική πλευρά – Σαφές προβάδισμα για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς

Φορολογικά ο συνεταιρισμός πλεονεκτεί έναντι της ΙΚΕ για πολλούς λόγους. Ο πρώτος αφορά στη φορολογία των κερδών (αν προκύπτουν τέτοια) από τη δραστηριότητά της. Οι ΙΚΕ, ως νομικά πρόσωπα εμπορικού δικαίου φορολογούνται – σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα[1] – με 22%, πλέον του φόρου διανομής κερδών που αντιστοιχεί στο 5% και του συντελεστή σχηματισμού τακτικού αποθεματικού επί των κερδών μετά φόρων πάλι στο 5%. Επομένως η φορολογία στις ΙΚΕ αντιστοιχεί μεσοσταθμικά σε ένα ποσοστό που ανέρχεται σε 30%.

Αντίθετα στους αγροτικούς συνεταιρισμούς τα κέρδη από επιχειρηματική δραστηριότητα φορολογούνται με 13%. Σε ακόμη καλύτερη κατάσταση βρίσκεται η αντιμετώπιση του πλεονάσματος, δηλ. τα οικονομικά αποτελέσματα από τις συναλλαγές του ΑΣ με τα μέλη του όπου δεν φορολογείται ούτε το πλεόνασμα, ούτε η απόδοσή του στα μέλη. Αντίθετα, από το πλεόνασμα παρακρατείται ένα ποσοστό 10% για το σχηματισμό τακτικού αποθεματικό, αν και η παρακράτηση αυτή δεν είναι πάντα υποχρεωτική εφόσον το τακτικό αποθεματικό φθάσει στο ύψος του συνολικού ποσού των υποχρεωτικών μερίδων των μελών του ΑΣ[2]. Επομένως η φορολογία στους ΑΣ ανέρχεται σε πολύ χαμηλότερο ποσοστό από τις ΙΚΕ, που για την περίπτωση των ομάδων παραγωγών όπου όλα τα μέλη συναλλάσσονται με τον ΑΣ αντιστοιχεί μόλις στο 10% για το σχηματισμό τακτικού αποθεματικού, και αυτό για τα πρώτα έτη λειτουργίας.

Από το φορολογικό έτος 2018 και μετά οι αγροτικοί συνεταιρισμοί εξαιρούνται ρητά από την υποχρέωση καταβολής του τέλους επιτηδεύματος ενώ αντίστοιχη εξαίρεση δεν ισχύει για τις ΙΚΕ. Το ποσό αυτό ανέρχεται σε 800 – 1.000€ για την έδρα τους και 600€ για κάθε υποκατάστημα. Εξίσου σημαντική είναι η εξαίρεση από το τέλος επιτηδεύματος για τα μέλη της ομάδας παραγωγών που είναι αγρότες κανονικού καθεστώτος. Οι αγρότες αυτοί, που είναι μέλη του ΑΣ και παραδίδουν το προϊόν τους σε αυτόν, εξαιρούνται από την πληρωμή του τέλους επιτηδεύματος.

Τέλος, συχνά παραλείπεται το γεγονός ότι μια ΙΚΕ είναι εταιρεία με βιβλία Γ’ κατηγορίας ενώ αντίθετα ο αγροτικός συνεταιρισμός, ειδικά όταν έχει συσταθεί για να στηρίζει μια μικρή ομάδα παραγωγών, έχει βιβλία Β’ κατηγορίας. Η διαφορά αυτή είναι εμφανής και στο κόστος συμπλήρωσης των λογιστικών βιβλίων που χρεώνουν τα λογιστικά επαγγέλματα αλλά και στις απαιτήσεις της κάθε κατηγορίας (όπως η υποχρέωση υποβολής ισολογισμών).

Η διοικητική πλευρά – Αβέβαιη ισοπαλία μεταξύ των δύο σχημάτων

Ο αριθμός των μελών είναι το βασικό πλεονέκτημα των ΙΚΕ έναντι των ΑΣ. Για τη σύσταση μιας ΙΚΕ, ο ελάχιστος αριθμός των 5 ατόμων είναι αρκετός. Αντίθετα για τους ΑΣ είναι υποχρεωτική η σύσταση από τουλάχιστον 10 μέλη. Βεβαίως ο αριθμός αυτός μπορεί να μειωθεί σε ορεινές και νησιωτικές περιοχές ή εφόσον η αρμόδια διεύθυνση του ΥΠΑΑΤ κάνει δεκτή μια σχετικά αιτιολογημένη εισήγηση[3]. Και στις δύο περιπτώσεις δεν υπάρχει ελάχιστο μετοχικό κεφάλαιο (μπορείς να συστήσεις ακόμα και με 1€ είτε ΙΚΕ είτε ΑΣ) ενώ η δημοκρατική διοίκηση εξασφαλίζεται και στα δύο σχήματα (ίσες ψήφοι και δικαιώματα για όλα τα μέλη).

Στο επόμενο βήμα, που αφορά τη σύσταση του νομικού προσώπου, τόσο οι ΙΚΕ όσο και οι ΑΣ έχουν μια σχετικά απλοποιημένη διαδικασία. Οι ΙΚΕ, μπορούν να συσταθούν εύκολα μέσω της Υπηρεσίας Μίας Στάσης, ακόμα και αυθημερόν. Για τους ΑΣ η κατάθεση του καταστατικού γίνεται πλέον στη Διεύθυνση Οικονομικών Ελέγχων, Επιθεώρησης και Συνεργατισμού του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων αντί για το Ειρηνοδικείο, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Η διαδικασία δεν είναι τόσο αυτοματοποιημένη και εύκολη, όπως ισχύει για τις ΙΚΕ, όμως δεν δαπανά ιδιαίτερο χρόνο δεδομένου ότι έτοιμα υποδείγματα καταστατικών και προσχέδια πρακτικών Γενικών Συνελεύσεων και Διοικητικού Συμβουλίου υπάρχουν διαθέσιμα[4].

Το προβάδισμα των ΙΚΕ συνήθως χάνεται όταν αναγκαστεί η ΙΚΕ να αλλάξει τα μέλη της, οπότε και η αυτοματοποίηση χάνει την ισχύ της και συχνά επανέρχεται η γνωστή μισητή γραφειοκρατία. Στους ΑΣ τα πράγματα έχουν βελτιωθεί αισθητά με τη σύσταση του ΕΜΑΣ (Εθνικού Μητρώου Αγροτικών Συνεταιρισμών), όπου η ενημέρωση για την τροποποίηση γίνεται από τον δικαιούχο ηλεκτρονικά, χωρίς να παρεμβάλλονται άλλα εμπόδια.

Μη αμελητέο είναι το κόστος ενημέρωσης του ΓΕΜΗ από την εκάστοτε ΙΚΕ για κάθε αλλαγή. Η σύσταση, η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, η τροποποίηση του καταστατικού σε περίπτωση αλλαγής μελών χρεώνονται ανά περίσταση, ενώ μεταξύ των υποχρεώσεων μιας ΙΚΕ είναι η δημιουργία και τήρηση ιστοσελίδας. Οι αντίστοιχες ενημερώσεις για τους ΑΣ γίνονται μέσω του ΕΜΑΣ, χωρίς κόστος και – εκτός εξαιρετικών περιπτώσεων – πολύ γρήγορα.

Η ψυχολογική πλευρά – φαβορί οι ΙΚΕ

Είναι το αδιαφιλονίκητο πλεονέκτημα των ΙΚΕ. Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ελλάδα έχουν αποκτήσει αρνητική φήμη εξαιτίας της κακοδιαχείρισής τους και της εμπλοκής τους σε ποικίλες αρνητικές δημοσιεύσεις, για τις οποίες έχουν γραφτεί τόμοι ολόκληροι. Δεν εξετάζουμε εδώ τα προβλήματα των κομματικών παρεμβάσεων, καθώς και τις συχνές αλλαγές στη νομοθεσία και την κακονομία, υπάρχουν πολλοί πιο ειδικοί στο θέμα αυτό[5].

Ασχέτως των αιτίων, στις αγροτικές περιοχές οι παραγωγοί πλέον βλέπουν αρνητικά το ενδεχόμενο να συστήσουν νέο αγροτικό συνεταιρισμό, ειδικά αν ο παλιότερος έχει βουλιάξει στα χρέη. Επιπλέον, για κάθε Πρόεδρο ενός ΑΣ κυκλοφορεί μια γενική και αόριστη φήμη ότι κινδυνεύει σε μια πιθανή κακοδιαχείριση να χάσει την προσωπική του περιουσία, εάν δεν επαρκεί η περιουσία του συνεταιρισμού προς ικανοποίηση των δανειστών, σε περίπτωση διάλυσης και εκκαθάρισής του, που προφανώς δεν ισχύει σε νεοσύστατους συνεταιρισμούς που δεν έχουν προλάβει να σχηματίσουν περιουσιακά στοιχεία.

Αντίθετα οι ΙΚΕ είναι πιο «μοντέρνα» σχήματα, αμόλυντα από λάθη του παρελθόντος με καινοτόμο τρόπο διαχείρισης. Ίσως είναι και πιο κατανοητά σχήματα από τα περισσότερα λογιστικά γραφεία, που ασχολούνται με τέτοιες συστάσεις, σε σχέση με τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Τα αποτελέσματα του μέτρου 09 του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης για τη σύσταση ομάδων και οργανώσεων παραγωγών ήταν χαρακτηριστικά: από τις 205 αιτήσεις που υποβλήθηκαν το 62% προερχόταν από υφιστάμενους ΑΣ ενώ το 37% κατέλαβαν οι νεοεισερχόμενες ΙΚΕ[6]. Ειδικά δε για τελείως νέα νομικά σχήματα οι ΙΚΕ μονοπώλησαν το ενδιαφέρον των ομάδων παραγωγών.

Επίλογος

Όπως σε όλα τα πράγματα στη ζωή δεν υπάρχει μια λύση που να ταιριάζει σε κάθε περίσταση. Οι ΙΚΕ φαίνονται καταρχήν ως μια εύκολη και βατή επιλογή και ενδεχομένως να διατηρούν αυτά τους τα πλεονεκτήματα σε ομάδες παραγωγών που δεν εμφανίζουν διαρκείς αλλαγές στη μετοχική τους σύνθεση. Όμως οι αγροτικοί συνεταιρισμοί (αν εξαιρέσει κανείς τη συχνή αλλαγή του θεσμικού πλαισίου που τους διέπει) έχουν επίσης σημαντικά οφέλη και φορολογικά πλεονεκτήματα, που συχνά παραγνωρίζονται και πρέπει να είναι σε γνώση των παραγωγών πριν προβούν σε οποιαδήποτε σύσταση.

[1] Στο 55% η προκαταβολή φόρου και στο 22% ο συντελεστής φορολογίας – Ναυτεμπορική, 13/5/2021 https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1725417/sto-55-i-prokataboli-forou-kai-sto-22-o-suntelestis-forologias

[2] Οι έννοιες πλεονάσματα, κέρδη και καθαρό εισόδημα στους συνεταιρισμούς των Κ. Λ. Παπαγεωργίου και Ο. Κλήμη – Καμινάρη – ΙΣΕΜ Τεύχος 8, Απρίλιος-Ιούνιος 2016

[3] Νόμος 4673/2020 – ΦΕΚ 52/Α/11-3-2020 Αγροτικοί Συνεταιρισμοί και άλλες διατάξεις.

[4] Υπόδειγμα καταστατικού ΑΣ – ΚΕΟΣΟΕ 7/5/2020 Ανδριανή-Άννα Μητροπούλου, Δικηγόρος, τ. Νομικός Σύμβουλος ΠΑΣΕΓΕΣ https://www.keosoe.gr/news/3132-2020-05-07-07-52-22.html

[5] Κ. Παπαγεωργίου – Ο. Κλήμη-Καμινάρη, «Οι Συνεταιρισμοί στην Ελλάδα» τόμοι 7 και 8, (περίοδοι 1977-81 και 1982-93), έκδοση ΙΣΕΜ, Εκδ. οίκος Αμφιλύκη, Πάτρα, 2014.

[6] ΑΠΟΦΑΣΗ ΈΝΤΑΞΗΣ ΠΡΑΞΕΩΝ ΣΤΟ ΜΕΤΡΟ 9 «ΣΥΣΤΑΣΗ ΟΜΑΔΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ» ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (ΠΑΑ) ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2014 – 2020» αρ. πρωτ. 4877/05.07.2019